Φρούριο Ελευθερών, θέση Κάζα, Δήμος Μάνδρας-Ειδυλλίας

Από το Μύθο στην Ιστορία

Οι Ελευθερές είναι αρχαία πόλη που βρίσκεται στα σύνορα Αττικής και Βοιωτίας, στη θέση Κάζα, σε σημείο όπου δημιουργείται φυσικό πέρασμα μεταξύ των ορεινών όγκων του Κιθαιρώνα και του όρους Πάστρα. Από τους αρχαίους συγγραφείς αναφέρεται ως πόλη βοιωτική.

Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Διόνυσος, προστάτης της πόλης, ίδρυσε τις Ελευθερές σε ανάμνηση της «ελευθερίας» (ανεξαρτησίας)  που έδωσε στις βοιωτικές πόλεις. Από τους αρχαίους συγγραφείς αναφέρεται ότι τα αρχαϊκά χρόνια (6^ος αι. π.Χ.), οι Ελευθερές λόγω έχθρας προς τους Θηβαίους, προσχώρησαν στην Αττική. Την περίοδο αυτή, θεωρείται ότι ο Αθηναίος τύραννος Πεισίστρατος μετέφερε το αρχαίο ξύλινο άγαλμα (ξόανο) του Διονύσου από την πόλη των Ελευθερών στην Αθήνα. Εκεί τοποθετήθηκε στο Ιερό του Διονύσου Ελευθερέα που ιδρύθηκε στη νότια πλαγιά της Ακρόπολης των Αθηνών. Σε αντάλλαγμα δώρισε στις Ελευθερές ένα νέο άγαλμα από μάρμαρο.

Από τις αρχαίες Ελευθερές καταγόταν ο χαλκοπλάστης Μύρων, που δραστηριοποιήθηκε στις αρχές του 5^ου αι. π.Χ. Ο ίδιος υπέγραφε ως “Μύρων ο Αθηναίος”, ωστόσο ο γιός του, Λύκιος που ανήκει στους γλύπτες της επόμενης γενιάς, δήλωνε την καταγωγή του ως “Λύκιος από τις Ελευθερές, γιος του Μύρωνα”.

Αρχαιολογικά κατάλοιπα: Ο αρχαίος οικισμός και ο ναός του Διονύσου

Τα παλαιότερα αρχαιολογικά ευρήματα από τις Ελευθερές ανάγονται στα μυκηναϊκά χρόνια (1200 π.Χ.). Ο αρχαίος οικισμός καταλάμβανε την πεδινή έκταση στην είσοδο του περάσματος της Κάζας. Στην περιοχή του αρχαίου οικισμού των Ελευθερών, έχουν αποκαλυφθεί τα θεμέλια ενός αρχαίου δωρικού ναού, που χρονολογείται στον 4^ο αι. π.Χ. και αποδίδεται στο θεό Διόνυσο.

Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών

Τον 4^ο αι. π.Χ., στο ύψωμα πάνω από τον οικισμό, που ελέγχει το φυσικό πέρασμα  κατασκευάστηκε ένα ισχυρό φρούριο. Η ανέγερση του αποδίδεται στους Βοιωτούς, οι οποίοι, μετά την παρακμή της Αθήνας, επέκτειναν και αποκατέστησαν την κυριαρχία τους στην περιοχή. Πιθανότατα στην ίδια θέση υπήρχε ένα παλαιότερο οχυρό ή κάποια στρατιωτική εγκατάσταση.

Το Φρούριο έχει σχήμα ακανόνιστο και ενισχύεται από 12 συνολικά πύργους. Η πρόσβαση στο Φρούριο γινόταν από δύο κύριες πύλες, στα δυτικά και στα ανατολικά και τέσσερις μικρότερες πυλίδες. Οι πύργοι είναι τετράπλευροι, κατασκευασμένοι εξολοκλήρου από πέτρα και θα είχαν δύο ορόφους. Μεταξύ των πύργων, στα ενδιάμεσα διαστήματα του τείχους διαμορφωνόταν διάδρομος, ο λεγόμενος περίδρομος. Λίθινες σκάλες οδηγούσαν από το εσωτερικό του Φρουρίου στους πύργους και στον περίδρομο.

Το Φρούριο των Ελευθερών, που κατά τους νεότερους χρόνους αναφέρεται και ως Γυφτόκαστρο, αποτελεί ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αρχαία φρούρια στον ελλαδικό χώρο.

Από τους αρχαίους χρόνους στους χριστιανικούς

Στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες (2^ος αι. μ.Χ.) οι Ελευθερές αναφέρονται ως εγκαταλελειμμένη κώμη. Ωστόσο αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή του οικισμού, μαρτυρούν κατοίκηση από τον 3^οαι. μ.Χ. Στην ανατολική πλαγιά του Φρουρίου σώζονται τα θεμέλια δύο ναών (παλαιοχριστιανικών βασιλικών) των πρώιμων χριστιανικών χρόνων (5^ος -6^ος αι. μ.Χ.), οι οποίες αποτελούν ενδείξεις μιας ακμαίας χριστιανικής κοινότητας. 

Τύμβος Σοφοκλή, Βαρυμπόμπη, Δήμος Αχαρνών Φρούριο Λειψύδριο, θέση Κορακοφωλέζα, Πάρνηθα, Δήμος Αχαρνών