Ναός Αγίου Γεωργίου Τροπαιοφόρου, θέση Ορκός, Ελαιώνας, Δήμος Μεγαρέων

Ο Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου βρίσκεται σε απόσταση περίπου 1 χλμ. νοτιοδυτικά των ναών του Χριστού και του Αγίου Αθανασίου, σε μία θέση του Ελαιώνα που ονομάζεται «Ορκός» ή «Αμπατζάδες», πολύ κοντά στις σήραγγες του αρχαίου υδραγωγείου που τροφοδοτούσε την Κρήνη του Θεαγένους, στην πόλη των Μεγάρων, η κατασκευή του οποίου αποδίδεται στο Μεγαρίτη Ευπαλίνο. Ο ναός χρονολογείται στο 12^ο αι. και σήμερα σώζεται σε ημιερειπιώδη κατάσταση, η αρχική του όμως μορφή είναι γνωστή από παλαιότερες φωτογραφίες, όπου απεικονίζεται σχεδόν ακέραιος

Όπως και οι δύο γειτονικοί του ναοί, είναι και αυτός απλός τετρακιόνιος, σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός, με οκταγωνικό τρούλο, πρισματικής μορφής, που φέρει τέσσερα μονόλοβα παράθυρα με λίθινα αδιακόσμητα πλαίσια. Η αψίδα του Ιερού είναι τρίπλευρη εξωτερικά, ενώ και εδώ δεν διαμορφώνονται προεξέχουσες του περιγράμματος κόγχες Πρόθεσης και Διακονικού. Η προσπέλαση στο ναό γινόταν από μία θύρα στη νότια πλευρά, ενώ μία ακόμη θύρα υπήρχε στη δυτική πλευρά, η οποία φράχθηκε σε άγνωστο χρόνο.

Εξωτερικά, το μνημείο χαρακτηρίζεται από λιτότητα και αυστηρότητα των όψεων. Η τοιχοποιία απηχεί τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του 12^ου αι. και είναι κατασκευασμένη κατά το ατελές ισόδομο σύστημα, από ημιλαξευμένους λίθους από εγχώριο κογχλιάτη σε οριζόντιες στρώσεις και μαρμάρινα spolia σε δεύτερη χρήση. Περισσότερο επιμελημένη είναι η κατασκευή της ανατολικής πλευράς και του τρούλου του ναού, κατά το ισόδομο σύστημα.   

Ο ναός ήταν παλαιότερα κατάγραφος. Σπαράγματα τοιχογραφιών διασώζονται και σήμερα στους τοίχους του. Στην αψίδα του Ιερού Βήματος διατηρούνται πολύ αποσπασματικά δύο ζώνες με τους συλλειτουργούντες Ιεράρχες, ολόσωμους και με στηθάρια, στον τρούλο σώζεται τμήμα της παράστασης του Παντοκράτορα ένθρονου και στο βόρειο τοίχο του ναού διατηρείται απασπασματικά παράσταση του Αγίου Γεωργίου έφιππου. Κατά το πρόσφατο αναστηλωτικό έργο αποκαλύφθηκαν επίσης κατάλοιπα παράστασης Δέησης στον ανατολικό τοίχο, επάνω από το κογχάριο της Πρόθεσης, και στερεώθηκε το σύνολο του σωζόμενου ζωγραφικού διακόσμου του μνημείου.

Τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά των διατηρούμενων παραστάσεων συνηγορούν υπέρ μίας χρονολόγησης του τοιχογραφικού διακόσμου στο τέλος του 12^ου – αρχές 13^ου αι..

Ο σεισμός του 1981 προκάλεσε σοβαρές ρηγματώσεις στο μνημείο, καθώς και μερική κατάρρευση του δυτικού θόλου και του δυτικού τοίχου, οπότε η 1^η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων προχώρησε σε υποστύλωσή του με μεταλλικές αντηρίδες. Η κατάσταση του ναού επιδεινώθηκε από το σεισμό του 1999, γεγονός που σε συνδυασμό με την έκθεσή του στις καιρικές συνθήκες, οδήγησε, μετά από περίοδο έντονων βροχοπτώσεων το 2002, στη μερική κατάρρευσή του, μετά την οποία παραμένουν ιστάμενες η ανατολική, η βόρεια και εν μέρει η νότια πλευρά του ναού, καθώς και οι δύο ανατολικοί κίονες στήριξης του τρούλου, ενώ εξ ολοκλήρου έχει καταρρεύσει ο τρούλος και οι δύο δυτικοί κίονες.

Στο πλαίσιο του αναστηλωτικού έργου που υλοποιήθηκε από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων ολοκληρώθηκαν οι εργασίες στερέωσης των ιστάμενων τμημάτων του ναού και διασφαλίσθηκε η άρση της ετοιμορροπίας του μνημείου, προκειμένου σε δεύτερη φάση να ακολουθήσει η ανάκτισή του και να αποκατασταθεί στην αρχική του μορφή. Στο πλαίσιο της τεκμηρίωσης της β΄ φάσης αποκατάστασης του ναού, το 2019 πραγματοποιήθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής μικρής έκτασης ανασκαφική έρευνα περιμετρικά του μνημείου, η οποία έφερε στο φως κατάλοιπα νεκροταφείου των χριστιανικών χρόνων, με ενδείξεις επέκτασής του και στον ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο, καθώς και λιγοστά κατάλοιπα του πλακόστρωτου δαπέδου του αύλειου χώρου του ναού. Η πλήρης αποκατάσταση του μνημείου αναμένεται να ολοκληρωθεί στο προσεχές μέλλον.

Η αποκατάσταση των ναών του Χριστού, του Αγίου Αθανασίου και του Αγίου Γεωργίου κατέστη τελικά δυνατή μετά την ένταξη τους στο συγχρηματοδοτούμενο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Αττική» του ΕΣΠΑ 2007-2013. Το έργο, με τίτλο «Αποκατάσταση Ι. Ν. Αγίου Αθανασίου, Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου και Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού στον Ελαιώνα Μεγάρων» υλοποιήθηκε από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του ΥΠ.ΠΟ.Α., από το 2014 έως το 2016, «αναζωογονώντας» τα μνημεία και αναβιώνοντας την ανάμνηση της παλιάς τους αίγλης.

Ναός Αγίου Αθανασίου, Ελαιώνας, Δήμος Μεγαρέων Ναός Αγίου Γεωργίου, Αρχαιολογικός Χώρος Αιγοσθένων, Πόρτο Γερμενό, Δήμος Μάνδρας-Ειδυλλίας