Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνας

Το κτήριο κατασκευάστηκε το 1890, σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Ιωάννη Μούση, με σκοπό να στεγαστούν και να εκτεθούν τα ευρήματα από τις εκτεταμένες ανασκαφές στο ελευσινιακό ιερό. Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα μουσεία στον ελλαδικό χώρο, ένα λιθόκτιστο, ισόγειο κτήριο που αποτελούνταν αρχικά από πέντε αίθουσες σε παρατακτική κάτοψη. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 προστέθηκε μία έκτη αίθουσα στο δυτικό τμήμα του και πραγματοποιήθηκε η πρώτη ανακατάταξη του εκθεσιακού του περιεχομένου.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα πρώτης τάξεως αρχαία μεταφέρθηκαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, κάποια άλλα κρύφθηκαν σε μία αρχαία δεξαμενή στο λόφο και σε λάκκους που ανοίχτηκαν γύρω από το Μουσείο, ενώ τα ογκώδη παρέμειναν στη θέση τους προστατευμένα με σάκους γεμισμένους με χώμα.

Μόλις το 1947 άρχισε η αποκατάσταση του Μουσείου και η επισκευή των φθορών από τον πόλεμο. Κατά το 1960 το Μουσείο ανακαινίστηκε και εμπλουτίστηκε με νέα ευρήματα από τις ανασκαφές στο ιερό και στο λεγόμενο Δυτικό Νεκροταφείο της Ελευσίνας. Κτηριακές επισκευές και εκθεσιακές αλλαγές μικρής κλίμακας πραγματοποιήθηκαν και μετά το μεγάλο σεισμό του 1999 που έπληξε το Μουσείο.

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής ανέλαβε από την ίδρυσή της το 2018 το έργο της επανέκθεσης του αρχαιολογικού μουσείου. Οι υφιστάμενες περιορισμένες χωρικές και κατά συνέπεια λειτουργικές δυνατότητες του κτηρίου, η πεπαλαιωμένη μουσειολογικά και μουσειογραφικά παρουσίαση του υλικού της συλλογής, η ανακήρυξη της Ελευσίνας σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2021 αρχικά, που μετατέθηκε το 2023, λόγω της πανδημίας, ήταν οι κύριοι λόγοι που επέβαλαν τον επανασχεδιασμό της μόνιμης έκθεσής του, ώστε να εκσυγχρονιστεί, σύμφωνα με τις νέες μουσειολογικές αντιλήψεις, να προσελκύσει διαφορετικές ομάδες επισκεπτών, να συνομιλήσει με την πόλη και να συμβάλει στην ανάδειξη του ιδιαίτερα σημαντικού αρχαιολογικού χώρου.

Η κεντρική ιδέα της νέας έκθεσης οργανώνεται σε δύο θεματικούς άξονες:

Α΄ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ: «ΕΛΕΥΣΙΝΑ: Η ΠΟΛΗ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΙΕΡΟ»

Ο Α΄ Θεματικός Άξονας αναπτύσσεται μέσα από επιμέρους έξι ενότητες:

Α1. Η θέση και οι πρώτοι οικισμοί

Α2. Η Ελευσίνα στο κράτος της Αθήνας

Α3. Οι δημότες

Α4. Τοπική οικονομία

Α5. Πολλές και μία λατρείες

Α6. Η ζωή εν τάφω

Μέσα από τις ενότητες αυτές και τα πολυποίκιλα εκθέματα στην Αίθουσα 1 παρουσιάζονται η θέση και η σχέση της αρχαίας Ελευσίνας με το κράτος της Αθήνας, καθώς και πτυχές από τον λατρευτικό, οικονομικό και κοινωνικό βίο της.

Σε ξεχωριστή αίθουσα, στην Αίθουσα 2, αναπτύσσεται η ιδιαίτερη ενότητα με τίτλο Η ζωή εν τάφω που περιλαμβάνει ταφικά σύνολα από τις δύο πιο σημαντικές και πλούσιες νεκροπόλεις της Ελευσίνας, το Δυτικό και το Νότιο Νεκροταφείο. Παρουσιάζονται επιλεγμένα ευρήματα, αγγεία, κοσμήματα, παιδικά παιχνίδια, κ.ά., τα οποία προσκαλούν τον επισκέπτη να ανακαλύψει τον καθημερινό βίο, τον κόσμο της γυναίκας και του παιδιού, την κοινωνική τάξη του νεκρού και πολλές άλλες εκφάνσεις της ζωής, μέσα από την αρχαιολογία του θανάτου. Στο κέντρο της αίθουσας, σε περίοπτη θέση, εκτίθεται ο γνωστός πρωτοαττικός αμφορέας, όπου απεικονίζονται η τύφλωση του Κύκλωπα Πολύφημου από τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του στον λαιμό του αγγείου και ο αποκεφαλισμός της Μέδουσας από τον Περσέα στο σώμα του αγγείου. Εκτίθενται επίσης και ολόκληρες ταφές, όπως ο ενταφιασμός παιδιού μέσα σε πήλινη λάρνακα και χάλκινο τεφροδόχο αγγείο με το περιεχόμενό του. Σε εκθεσιακό συρτάρι φιλοξενείται το λινό ύφασμα από τον πυθμένα χάλκινης τεφροδόχου κάλπης.

Τον πρώτο θεματικό άξονα συμπληρώνει στην Αίθουσα 1, το Χρονολόγιο, που περιέχει τρία παράλληλα επίπεδα πληροφορίας: α) χρονογραμμή με τις ιστορικές περιόδους και τα χρονικά όρια τους, από τους γεωμετρικούς έως και τους ύστερους ρωμαϊκούς/παλαιοχριστιανικούς χρόνους, β) χρονογραμμή με τα πιο σημαντικά πρόσωπα και γεγονότα για την ιστορία της πόλης της Ελευσίνας και του Ιερού, γ) αντικείμενα, συγκεκριμένα αντιπροσωπευτικά δείγματα αρχαίων λυχναριών από διάφορες ιστορικές περιόδους.

Β΄ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ: «ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ»

Ο Β΄ Θεματικός Άξονας περιλαμβάνει τέσσερις επιμέρους ενότητες:

Β1. Ο μύθος και η λατρεία

Β2. Το τυπικό της μύησης

Β3. Το Ιερό

Β4. Τελεστήριο

Η είσοδος στην Αίθουσα 3 φιλοξενεί ένα εξέχον γλυπτό, την αετωματική μορφή της Φεύγουσας Κόρης που σηματοδοτεί την αρχή της διήγησης. Παρουσιάζονται αγγεία και μαρμάρινα ανάγλυφα που εικονογραφούν τον ιδρυτικό μύθο της λατρείας, γνωστό από τον Ύμνο προς τη Δήμητρα, καθώς και εκείνα που παραπέμπουν στις δημόσιες λατρευτικές τελετές και στο καθιερωμένο τυπικό της μύησης.

Στην Αίθουσα 4 παρουσιάζονται οι ενότητες για την έναρξη της λατρείας στο Ιερό,  την αρχιτεκτονική εξέλιξή του στο πέρασμα των αιώνων και τα Αφιερώματα στις Θεές. Ο επισκέπτης μπορεί να δει πήλινα αναθήματα (αγγεία, πίνακες, ειδώλια, πλακίδια κ.ά.), τεκμήρια της πρώιμης φάσης της λατρείας, ένα τμήμα από την ανωδομή του αρχαϊκού οικοδομήματος του Τελεστηρίου, αρχιτεκτονικές μακέτες που αναπαριστούν το ελευσινιακό ιερό στην αρχική και στην τελική του φάση, καθώς και περίτεχνα, όσο και ταπεινά αφιερώματα των πιστών για να κερδίσουν τη θεϊκή εύνοια της θεάς Δήμητρας και της κόρης της, Περσεφόνης.

Η Αίθουσα 5 με τίτλο ΤΟΙΝ ΘΕΟΙΝ ΚΑΙ ΤΩ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙ είναι αφιερωμένη αποκλειστικά σε αναθήματα και αρχιτεκτονικά μέλη των ρωμαϊκών χρόνων, ορισμένα εκ των οποίων είναι ιδιαίτερα μεγάλου μεγέθους.

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα εκθέματα κατέχει η μία από τις δύο μνημειακές μαρμάρινες Καρυάτιδες–Κιστοφόρους, που κοσμούσαν την είσοδο των Μικρών Προπυλαίων. Με γραφιστικό τρόπο αποτυπώνεται και η δεύτερη Καρυάτιδα, η οποία έχει κλαπεί το 1801 και σήμερα εκτίθεται στη βιβλιοθήκη του Μουσείου Fitzwilliam, στο Cambridge της Μεγάλης Βρετανίας.

Πριν την τελευταία Αίθουσα 6, μια κατασκευή που προσομοιάζει σε τοίχο διαχωρίζει την τελευταία θεματική ενότητα τόσο ηχητικά όσο και οπτικά από την υπόλοιπη έκθεση, προκειμένου να επιτευχθεί μια διαφορετική εκθεσιακή εμπειρία.

Η ενότητα αφορά στο Τελεστήριο, το σημαντικότερο οικοδόμημα του Ιερού, όπου λάμβανε χώρα η τελετή της μύησης κατά τα περίφημα Ελευσίνια Μυστήρια. Ο επισκέπτης του μουσείου προσκαλείται σε μία ιδιαίτερη μουσειακή μύηση με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων, με τα οποία ενεργοποιεί τη φαντασία και το συναίσθημα του, ώστε να προσεγγίσει βιωματικά το βαθύτερο και διαχρονικό νόημα τους. Στην αίθουσα υπάρχει γραφική αναπαράσταση του θρόνου του αρχιερέα - ιεροφάντη, στην πλαϊνή όψη της οποίας συνάπτεται η πρωτότυπη μαρμάρινη πλάκα που φέρει την επιγραφή ΙΕΡΟΦΑΝΤ….Μια σχηματοποιημένη πόρτα λειτουργεί ως μέρος της οπτικοακουστικής εγκατάστασης και φωτίζεται ανά ορισμένα χρονικά διαστήματα εσωτερικά - μια υπαινικτική αναφορά στην έντονη λάμψη που έβλεπαν οι μύστες να βγαίνει από το άδυτο του Τελεστηρίου καθώς ο ιεροφάντης τους φανέρωνε τα ιερά αντικείμενα της λατρείας. Με τον συγχρονισμό της προβολής, του ήχου και των φωτιστικών σωμάτων δημιουργείται μια αφήγηση που παραπέμπει στην αναζήτηση της Περσεφόνης και στο τελικό στάδιο της μύησης στα Ελευσίνια Μυστήρια.

Στα εκθέματα της αίθουσας περιλαμβάνονται το αντίγραφο του Μεγάλου Ελευσινιακού Αναγλύφου που απεικονίζει τη Δήμητρα, τον Τριπτόλεμο και την Περσεφόνη, το εξέχον άγαλμα της θεάς Δήμητρας, έργο του γλύπτη Αγοράκριτου και ένα σύνολο από ιδιαίτερα σκεύη με τελετουργική χρήση που ονομάζονται κέρνοι και πλημοχόες.

Η σημερινή έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Ελευσίνας ακολουθεί τις σύγχρονες μουσειολογικές και μουσειογραφικές προδιαγραφές και έχει εμπλουτισθεί με ψηφιακές εφαρμογές με πρωταρχικό στόχο μία ενδιαφέρουσα και ελκυστική περιήγηση. Σε αυτές περιλαμβάνονται η οθόνη με την παρουσίαση της ιστορίας του ελευσινιακού ιερού (Αναζητώντας τη χαμένη Ελευσίνα), που περιλαμβάνει αρχειακό υλικό από ιστορικά αρχεία και συλλογές, η διαδραστική εφαρμογή με την πορεία των μυστών στην Ιερά Οδό και η εικονική περιήγηση στα επιμέρους οικοδομήματα του Ιερού.

Το έργο της επανέκθεσης του Μουσείου υλοποιήθηκε με πιστώσεις του Υπουργείου Πολιτισμού και ιδιωτική δωρεά ποσού 500.000,00 ευρώ του Ιδρύματος Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ:

Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνας, Γκιόκα 1 και Δήμητρος, 19200 Ελευσίνα

Τηλέφωνα επικοινωνίας: 2105561097 (εσωτ.1), 210 5546019

Ενιαίο εισιτήριο εισόδου με τον Αρχαιολογικό Χώρο: κανονικό 6, μειωμένο 3 ευρώ

Ημέρες Ελευθέρας Εισόδου

Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων