Fortification Wall Dema, Ano Liosia, Municipality of Phili
1) Τείχος Δέμα.
Βρίσκεται 3χλμ. δυτικά από το κέντρο των Άνω Λιοσίων, στο διάσελο ανάμεσα στην Πάρνηθα και το όρος Αιγάλεω, που αποτελούσε το φαρδύτερο πέρασμα από τα δυτικά προς την Αθηναϊκή πεδιάδα. Αυτό θα ήταν το πέρασμα της Κρωπειάς, που αναφέρει ο Θουκυδίδης (Θουκ. ΙΙ, 19), ως τον κυριότερο δρόμο εισβολής των Πελοποννησιακών δυνάμεων στην Αττική κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο (431-404 π.Χ.): "προυχώρουν εν δεξιά έχοντες το Αιγάλεον όρος δια Κρωπειάς".
Το τείχος θα κατασκευάστηκε από τους Αθηναίους τον 4ο αι. π.Χ. για να αποτελέσει φράγμα για τους εχθρούς της Αττικής που έρχονταν από τα δυτικά με σκοπό όχι την αναχαίτιση, αλλά την καθυστέρηση της προέλασής τους προς την Αθήνα.
Η ονομασία Δέμα είναι νεώτερη και σημαίνει σύνδεσμος (δέση) του Αιγάλεω με την Πάρνηθα.
Το τείχος καλύπτει σε μήκος μια συνολική έκταση 4.360μ. Λόγω των νεώτερων επεμβάσεων στον ευρύτερο χώρο (διάνοιξη της Λεωφόρου ΝΑΤΟ –Ασπροπύργου και της σιδηροδρομικής γραμμής Αθηνών-Πελοποννήσου, κατασκευή καναλιού Μόρνου, τοποθέτηση πυλώνων της ΔΕΗ) σήμερα σώζεται τμηματικά και σε συνολικό μήκος 3.373μ. περίπου.
Αποτελείται από δύο τμήματα με βάση την τεχνική κατασκευής τους και την μορφή τους: το νότιο και το βόρειο τμήμα.
Το νότιο τμήμα είναι κτισμένο με τοιχοποιϊα που ποικίλλει (πολυγωνική, με τραπεζοειδείς και ορθογώνιους λίθους κλπ) και αποτελείται από χωριστά τμήματα, μήκους 24-105μ., πλάτους 1,50-2,80μ., ύψους 1,5-2μ. που επικαλύπτουν το ένα το άλλο: το βόρειο τελείωμα του καθενός τμήματος βρίσκεται λοξά και δυτικά στη νότια αρχή του ακόλουθου τμήματος, σχηματίζοντας ανοίγματα πλάτους 1μ. περίπου.
Κατ’ αυτό τον τρόπο καθώς δεν επρόκειτο για μετωπικά ανοίγματα, η αριστερή πλευρά των αμυνόμενων από τα ανατολικά ήταν πάντα καλυμμένη τόσο από τα τμήματα του τείχους όσο και από την ασπίδα τους, σε αντίθεση με την εκτεθειμένη δεξιά πλευρά των επιτιθέμενων από τα δυτικά. Στην ουσία τα ανοίγματα αυτά ήταν ασφαλείς έξοδοι για αιφνίδιες επιθέσεις των αμυνόμενων.
Στο πίσω μέρος αυτών των τμημάτων (ανατολικό) υπάρχουν ράμπες από αργούς λίθους, που υποδηλώνουν ότι η κορυφή του τείχους χρησιμοποιούνταν ως χώρος, που διεξάγονταν μάχες, κάτι που ενισχύεται και από τα ίχνη ενός παραπέτου-έπαλξης πλάτους 0,60μ.
Στο νότιο τμήμα του τείχους υπήρχαν και δύο φαρδύτερες πύλες πλάτους 2-3 μ, στο κέντρο του περάσματος, εκ των οποίων η βορειότερη εξυπηρετούσε έναν δρόμο και η νοτιότερη ένα φυσικό πέρασμα. Πιθανόν να υπήρχε νοτιότερα και τρίτη πύλη, όπου θα εξυπηρετούσε τους περισσότερους δρόμους του περάσματος. Στο σημείο αυτό και 13μ. δυτικά του τείχους ανασκάφηκε μια οικία, γνωστή στη βιβλιογραφία ως Οικία του Δέματος, που σήμερα δεν σώζεται.
Το βόρειο τμήμα του τείχους ήταν διαφορετικής κατασκευής, πλάτους και ύψους 1μ. χωρίς ανοίγματα και ράμπες, κτισμένο από ακατέργαστους λίθους. Η διαφορά στην κατασκευή ίσως να οφείλεται σε οικονομικούς λόγους ή επειδή τέτοιο έργο που εκτείνεται σε μεγάλο μήκος σε απότομο έδαφος στη νότια πλαγιά της Πάρνηθας, δεν είχε νόημα, καθώς δεν θα ήταν εφικτό να προελάσει από εκεί μια στρατιά σε πλήρη σχηματισμό. Ίσως πάλι να αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη. Στην μορφή θυμίζει τα ταμπούρια του 18-19ου αι. Πιθανόν να σχετίζεται με τις κινήσεις του Καραϊσκάκη το 1826 και των Βούρβαχη, Μαυροβουνιώτη και Νοταρά το 1827 από την Ελευσίνα στην Αθήνα εναντίον των Τούρκων.
Είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος (ΦΕΚ 76/ΑΑΠ/14-3-2013).
2) Πύργος του Δέματος.
Κυκλικός πύργος-παρατηρητήριο διαμέτρου 7,50μ. και ύψους 1,50μ. με ελλειψοειδή περίβολο πλάτους 1,20-1,80μ., ύψους 0,60μ. κτισμένο από ακατέργαστους μικρούς λίθους, που περικλείει μια έκταση 30χ20μ. Βρίσκεται στο λόφο Πυργάρθι, 180μ. ανατολικά του τείχους Δέμα. Αποτελούσε το επικοινωνιακό κέντρο ενός μεγάλου αθηναϊκού στρατοπέδου στο τείχος λαμβάνοντας και στέλνοντας μηνύματα από και προς τα δυτικά σύνορα. Από τη θέση αυτή η θέα είναι πανοραμική από τον Σαρωνικό έως την Πεντέλη (Δ-Α) και από την Πάρνηθα έως το όρος Αιγάλεω (Β-Ν). Κάποιοι μελετητές τον σχετίζουν με τον Πύργο-φρυκτωρία στο όρος Αιγάλεω (κορυφή Ζαχαρίτσα, Πετρούπολη). Χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ.
Είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος (ΦΕΚ 76/ΑΑΠ/14-3-2013).
3) "Πίσω τείχος".
Βρίσκεται περίπου 225μ. ανατολικά του τείχους Δέμα και παράλληλα με αυτό. Είναι κτισμένο από αδρά κατεργασμένους λίθους και διατηρείται σε ύψος λιγότερο από 1μ., σε πλάτος 1μ. και σε μήκος περίπου 70μ. Θα αποτελούσε μέρος του αμυντικού συστήματος του Δέματος και είχε κατασκευαστεί για να εμποδίζει το πέρασμα ενός στρατού σε πλήρη ανάπτυξη διερχόμενου από τη νότια εκ των δύο πύλη στο τείχος Δέμα. Χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ.
Είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος (ΦΕΚ 76/ΑΑΠ/14-3-2013).
5163